Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση (1922-1974) : όψεις της ελληνικής εμπειρίας / Νίκος Αλιβιζάτος ; πρόλογος Αριστόβουλος Μάνεσης, πρόλογος της γαλλικής έκδοσης Georges Vedel, μετάφραση Βενετία Σταυροπούλου

Περιέχει βιβλιογραφία (σ. 697-722)

Αντικείμενο της μελέτης αυτής είναι η επισήμανση των κυριότερων σταθερών και μεταβλητών στην εξέλιξη των συνταγματικών θεσμών της χώρας μας από την εποχή του Μεσοπολέμου ως την πτώση της δικτατορίας των συνταγματαρχών, το 1974. Στο πεδίο των πολιτικών θεσμών, η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από τη νόθευση και τη διπλή κατάργηση του κοινοβουλευτικού συστήματος και των ατομικών ελευθεριών, που μια μακρόχρονη φιλελεύθερη και δημοκρατική εξέλιξη είχε διαμορφώσει ως το 1915.
Πέρα από τους κοινωνικούς, οικονομικούς και ιδεολογικούς παράγοντες των αλλεπάλληλων κρίσεων της περιόδου που εξετάζεται, ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στις συνταγματικές επιπτώσεις των δύο μεγάλων διχασμών, του εθνικού διχασμού στο Μεσοπόλεμο και του εμφυλίου πολέμου στη μεταπολεμική περίοδο. Στους δύο διχασμούς και στις ψυχώσεις που προκάλεσαν αναζητούνται κυρίως οι λόγοι που οδήγησαν στη βαθιά παραμόρφωση των συνταγματικών θεσμών της χώρας, στην αδυναμία τους να προσαρμοστούν στις ανάγκες του παρεμβατικού κράτους του 20ού αιώνα και, τέλος, στην ανοιχτή κατάλυσή τους, το 1936 και το 1967.
Οι ομοιότητες και οι διαφορές των συνταγματικών επιπτώσεων των δύο διχασμών αναλύονται σε δύο ενότητες : στην πρώτη εξετάζονται οι επιδράσεις των δύο αυτών κρίσεων στην οργάνωση και την άσκηση της πολιτικής εξουσίας. Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζεται διαχρονικά η αντισυνταγματική ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας, η παραμόρφωση του θεσμού της κατάστασης πολιορκίας, ο ρόλος του στέμματος και των ενόπλων δυνάμεων, και τέλος οι συνταγματικές εξαγγελίες των δικτατοριών της 4ης Αυγούστου 1936 και της 21ης Απριλίου 1967. Αντίθετα στη δεύτερη ενότητα εξετάζεται η συνταγματική κατοχύρωση και το πραγματικό καθεστώς των ατομικών ελευθεριών κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου, με αναφορές στη σχετική νομοθεσία, τη νομολογία των ποινικών και των διοικητικών δικαστηρίων και τις μη θεσμοθετημένες ανελεύθερες πρακτικές που ακολουθήθηκαν.
Στον επίλογο παρουσιάζονται πολύ συνοπτικά οι βασικές καινοτομίες του συντάγματος του 1975 ενόψει των εμπειριών του παρελθόντος και διατυπώνεται η άποψη πως μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, το 1974, συντρέχουν για πρώτη φορά στον τόπο μας, μετά το 1915, οι πολιτικοί και οι θεσμικοί όροι για μια ομαλή δημοκρατική εξέλιξη.